ఆరావళి అరణ్య రోదన.. వికసిత భారతం అంటే ప్రకృతి వినాశనమా?

భారతదేశం తన స్వాతంత్ర్య శతాబ్ది ఉత్సవాల నాటికి అంటే 2047 నాటికి 'వికసిత్ భారతం' కావాలనే ప్రతిష్టాత్మక లక్ష్యాన్ని నిర్దేశించుకుంది. పారిశ్రామికాభివృద్ధి  ప్రయాణంలో మనం చెల్లిస్తున్న ధర ఏమిటి? ప్రకృతిమాత ఒడిలో కొన్ని కోట్ల ఏళ్లుగా సేద తీరుతున్న ఆరావళి పర్వతాలను పణంగా పెట్టి మనం సాధించే అభివృద్ధి ఎలాంటిది? కేంద్ర ప్రభుత్వం అమలుచేస్తున్న కొన్ని విధానాలు, పర్యావరణ చట్టాల సడలింపులు నేడు ఆరావళి అడవుల మనుగడకే ముప్పుగా మారాయి. 

పైకి ఆరావళి పర్వతాలను మైనింగ్​కు అప్పగించడంలేదని ఎంత చెప్పినా ‘ చట్టాల సడలింపులు’ చూసి ఆరావళి పర్వతాలు భయపడుతూనే ఉన్నాయి. పచ్చని అడవులను నరికివేసి, పర్వతాలను పిండిచేసి, కాంక్రీటు జంగిళ్లను నిర్మించడం వికసిత్ భారతానికి నిదర్శనం కాదు, అది రాబోయే తరాల పాలిట మరణశాసనం. 

ఆరావళి పర్వత శ్రేణులు భూగోళంపై ఉన్న పురాతన పర్వతాలలో ఒకటి. ఇవి కేవలం రాళ్ల కుప్పలు కావు. రాజస్థాన్, హర్యానా, గుజరాత్, ఢిల్లీ రాష్ట్రాలకు ఇవి భౌగోళిక రక్షణ కవచాలు. శాస్త్రీయంగా చెప్పాలంటే, ఇవి హిమాలయాల కంటే చాలా పురాతనమైనవి. సుమారు 692 కిలోమీటర్ల పొడవునా విస్తరించి ఉన్న ఈ శ్రేణులు 'సహజ వాతావరణ గోడ'గా  పనిచేస్తాయి. పశ్చిమం నుండి వీచే వేడి గాలులను అడ్డుకుంటూ, థార్ ఎడారి తూర్పు వైపు విస్తరించకుండా ఒక అజేయమైన అడ్డుగోడలా ఇవి నిలబడ్డాయి. 

ఆరావళి అడవులలో 'ధోక్' (Anogeissus pendula) వంటి అరుదైన వృక్షజాతులు ఉన్నాయి, ఇవి తీవ్రమైన ఎండలను తట్టుకుని నిలబడతాయి. అయితే, గత కొన్ని దశాబ్దాలుగా జరుగుతున్న అక్రమ మైనింగ్, అడవుల నరికివేత, రియల్ ఎస్టేట్ వ్యాపారాల వల్ల ఈ పర్వత శ్రేణులలో అనేక శిఖరాలు పూర్తిగా కనుమరుగయ్యాయి. ప్రభుత్వాలు మౌలిక సదుపాయాల ప్రాజెక్టుల పేరిట వేల ఎకరాల అటవీ భూమిని మళ్లించడం వల్ల ఆరావళి తన ఉనికిని కోల్పోతోంది. వాతావరణ సమతుల్యత దెబ్బతిని, ఈ ప్రాంతమంతా ఎడారిగా మారే ప్రమాదం పొంచి ఉంది.

పర్యావరణ వినాశనం - ప్రాణాధార వనరుల కోత

ఇక్కడ అడవులను నరికివేయడం వల్ల కలిగే నష్టాలు ఊహాతీతం. ప్రధానంగా, దేశ రాజధాని ప్రాంతమైన ఢిల్లీ-ఎన్​సీఆర్​కు ఇవి 'ఊపిరితిత్తులు'. ఇప్పటికే ప్రపంచంలోనే అత్యంత కాలుష్య పూరిత నగరాల్లో ఒకటిగా ఉన్న ఢిల్లీలో, ఆరావళి అడవులు వాయు కాలుష్యాన్ని ఫిల్టర్ చేయడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తున్నాయి. అడవులను నరికివేస్తే, గాలిలోని కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ స్థాయిలు పెరిగి, గాలి నాణ్యత మరింత దిగజారుతుంది. ఇది ప్రజల శ్వాసకోశ ఆరోగ్యంపై తీవ్ర ప్రభావం చూపుతుంది. 

అంతేకాకుండా, ఈ పర్వతాలు భూగర్భ జలాల పునరుద్ధరణకు ప్రధాన వనరులు. ఆరావళిలోని పగుళ్లు, రంధ్రాల ద్వారా వర్షపు నీరు భూమిలోకి ఇంకి, చుట్టుపక్కల ప్రాంతాల భూగర్భ జల మట్టాలను కాపాడుతాయి. అడవుల నరికివేత, మైనింగ్ వల్ల భూమి ఉపరితలం దెబ్బతింటే, వర్షపు నీరు భూమిలోకి ఇంకదు. ఫలితంగా, ఇప్పటికే నీటి ఎద్దడిని ఎదుర్కొంటున్న గుర్గావ్, ఫరీదాబాద్ వంటి నగరాలు భవిష్యత్తులో  ఎడారులుగా మారుతాయి.

రాజకీయ ద్వంద్వనీతి పర్యావరణానికే హాని

బీజేపీ ప్రభుత్వం అనుసరిస్తున్న తీరులో స్పష్టమైన ద్వంద్వ నీతి కనిపిస్తోంది. హైదరాబాద్ సెంట్రల్ యూనివర్సిటీ (HCU) భూముల విషయంలో ఆ భూమి అన్యాక్రాంతం కాకూడదని, విద్యా అవసరాలకే ఉండాలని బీజేపీ నేతలు ఎంత దూకుడుగా పోరాటం చేశారో అందరికీ తెలిసిందే. కానీ అదే కేంద్ర ప్రభుత్వం ఆరావళి అడవుల విషయంలోకి వచ్చేసరికి ఎందుకు మౌనం పాటిస్తోంది? వర్సిటీ భూములపై ఉన్న  ప్రేమ పర్యావరణానికి రక్షణగా ఉన్న పర్వతాలపై ఎందుకు లేదు?  విద్యాసంస్థల భూములు ఎంత ముఖ్యమో, కోట్ల మందికి ప్రాణవాయువునిచ్చే అడవుల భూములు కూడా అంతే ముఖ్యం. రాజకీయ ప్రయోజనాలు ఉన్నచోట ఒకలా, కార్పొరేట్ ప్రయోజనాలు ఉన్న ఆరావళి లాంటి చోట మరొకలా వ్యవహరించడం 'వికసిత్ భారతం' నినాదానికే  కళంకం.

కేంద్ర ప్రభుత్వం - వివాదాస్పద చట్టాలు, కాంట్రాక్టులు

కేంద్ర ప్రభుత్వం ప్రవేశపెట్టిన 'అటవీ సంరక్షణ సవరణ చట్టం-2023' వంటి నిర్ణయాలు ఆరావళి లాంటి సున్నితమైన ప్రాంతాలకు శాపంగా మారాయి. రక్షణ, వ్యూహాత్మక ప్రాజెక్టుల పేరుతో అటవీ భూములను సులభంగా వినియోగించుకోవడానికి ఈ చట్టం వెసులుబాటు కల్పిస్తోంది. దీనివల్ల పర్యావరణ అనుమతులు లేకుండానే భారీ ప్రాజెక్టులు చేపడుతున్నారు. 

ఇక్కడ గమనించాల్సిన ప్రధానాంశం ఏమిటంటే, హర్యానా,  రాజస్థాన్ రాష్ట్రాల్లోని బీజేపీ ప్రభుత్వాలు పర్యావరణ పరిరక్షణ కంటే  మైనింగ్ కంపెనీలు, రియల్ ఎస్టేట్ దిగ్గజాల ప్రయోజనాలకే పెద్దపీట వేస్తున్నాయని విమర్శలు వస్తున్నాయి. ముఖ్యంగా 'పంజాబ్ ల్యాండ్ ప్రిజర్వేషన్ యాక్ట్ (PLPA)' కు సవరణలు తీసుకురావాలని ప్రభుత్వం చేసిన ప్రయత్నం, ఆరావళిలోని వేల ఎకరాల అడవులను నిర్మాణ రంగం కోసం చట్టబద్ధంగా మార్చడానికి చేసిన ఒక కుట్రగా పర్యావరణవేత్తలు భావిస్తున్నారు. ఇటువంటి ప్రభుత్వ ఉత్తర్వులు  అటవీ నిర్వచనాన్నే మార్చేలా ఉన్నాయి. 

గనుల తవ్వకానికి, భారీ రియల్ ఎస్టేట్ ప్రాజెక్టులకు కాంట్రాక్టులు ఇవ్వడంలో పారదర్శకత లోపించడం, అధికార పార్టీకి అనుకూలంగా ఉండే కార్పొరేట్ సంస్థలకు ఈ సున్నితమైన ప్రాంతాలను కట్టబెట్టడం వికసిత్ భారతానికి తగని పని. అభివృద్ధి అంటే కేవలం రోడ్లు, రైల్వేలు, భవనాలు నిర్మించడం మాత్రమే కాదు. ప్రకృతితో మమేకమైన ప్రగతి మాత్రమే శాశ్వతమైనది. కానీ ప్రస్తుత విధానాలు కార్పొరేట్ సంస్థలకు, మైనింగ్ మాఫియాకు అనుకూలంగా ఉన్నాయనే విమర్శలు బలంగా వినిపిస్తున్నాయి.

వన్యప్రాణుల మనుగడ,  పర్యావరణ సమతుల్యత

ఆరావళి ప్రాంతంలో వన్యప్రాణుల మనుగడ కూడా ప్రశ్నార్థకంగా మారింది. ఇక్కడ చిరుత పులులు, హైనాస్, ఎడారి పిల్లులు, అనేక రకాల పక్షులు నివసిస్తున్నాయి. అడవుల విధ్వంసం వల్ల వీటి ఆవాసాలు ముక్కలవుతున్నాయి. ఆహారం, నీటి కోసం ఈ వన్యప్రాణులు జనావాసాల్లోకి రావడం వల్ల మానవ-మృగ సంఘర్షణలు పెరుగుతున్నాయి. ఒక పక్క 'ప్రాజెక్ట్ టైగర్', 'ప్రాజెక్ట్ చీతా' అంటూ వేల కోట్లు ఖర్చు చేస్తున్న ప్రభుత్వం, సహజసిద్ధమైన ఆరావళి జీవవైవిధ్యాన్ని కాపాడటంలో విఫలమవుతోంది. 

అభివృద్ధి చెందిన దేశం అనిపించుకోవాలంటే జీవవైవిధ్య సూచికలో కూడా మనం ముందుండాలి. కానీ ఆరావళి గుట్టలపై ఇప్పుడు పచ్చని చెట్లకు బదులు కాంక్రీటు వ్యర్థాలు, మైనింగ్ గుంతలు దర్శనమిస్తున్నాయి. గతంలో సుప్రీంకోర్టు "ఆరావళి పర్వతాలు హర్యానా, రాజస్థాన్ రాష్ట్రాలకు రక్షణ గోడలు. వీటిని నాశనం చేయడం అంటే ఆత్మహత్య చేసుకోవడమే" అని వ్యాఖ్యానించింది. అయినా క్షేత్రస్థాయిలో అక్రమ మైనింగ్ ఆగడం లేదు. 

మైనింగ్ మాఫియా రాజకీయ అండదండలతో పర్వతాలను కరిగించేస్తోంది. పర్యావరణ చట్టాలను అమలు చేయాల్సిన అధికారులు చూసీచూడనట్లు వ్యవహరించడం వల్ల ప్రకృతికి కోలుకోలేని దెబ్బ తగులుతోంది. వికసిత్ భారతం అంటే పౌరులందరికీ స్వచ్ఛమైన గాలి,  నీరు అందడం కూడా. కేవలం జీడీపీ అంకెలు పెరగడం వల్ల సామాన్యుడి ఆరోగ్యం బాగుపడదు. కాలుష్య భూతం నుంచి  ప్రజలను రక్షించాలంటే ఆరావళిని అడవిగా కాకుండా ఒక పవిత్రమైన వారసత్వంగా చూడాలి.

మన కర్తవ్యం

ముగింపుగా, ఆరావళి పర్వతాల పరిరక్షణ అనేది కేవలం పర్యావరణవేత్తల బాధ్యత కాదు, అది ఒక 
దేశవ్యాప్త ఉద్యమంగా మారాలి. కేంద్ర ప్రభుత్వం తన అభివృద్ధి నమూనాను పునఃసమీక్షించుకోవాలి. పర్యావరణాన్ని నాశనం చేస్తూ  నిర్మించే మౌలిక సదుపాయాలు  భవిష్యత్తులో  భారంగా మారుతాయి. పర్యావరణ సమతుల్యతను దెబ్బతీసే ఏ అభివృద్ధి కూడా నిజమైన పురోగతి కాదు. ఆరావళిని రక్షించుకోవడం అంటే ఉత్తర భారత దేశ భవిష్యత్తును రక్షించుకోవడమే. మనం ఈ రోజు చేసే పొరపాటుకు రేపు రాబోయే తరాలు  భారీ మూల్యం చెల్లించాల్సి ఉంటుంది.

 కాబట్టి, 'వికసిత్ భారతం' అంటే పచ్చదనంతో కూడిన ప్రగతి పథం కావాలి. ఆరావళి నిరంతరంగా మనల్ని కాపాడుతూ ఉండాలంటే, మనం కూడా వాటిని కాపాడుకోవాలి. ప్రభుత్వం తన స్వార్థ రాజకీయ ప్రయోజనాల కోసం పర్యావరణాన్ని బలిపెట్టడం ఆపాలి. లేదంటే, ఒకప్పుడు హిమాలయాల కంటే ఎత్తైనవని చెప్పుకునే ఈ ఆరావళి పర్వతాలు, రేపు కేవలం చరిత్ర పుస్తకాల్లో మాత్రమే మిగిలిపోతాయి.

ప్రపంచవ్యాప్త విపత్తులు - అడవుల నరికివేత ఫలితం

ప్రపంచవ్యాప్తంగా అడవులను నరికివేయడం వల్ల కలిగే విపత్తులను మనం చూస్తూనే ఉన్నాం. అమెజాన్ అడవుల నరికివేత వల్ల బ్రెజిల్‌‌‌‌లో వర్షపాతం దారుణంగా తగ్గిపోయింది, ఇది గ్లోబల్ వార్మింగ్‌‌‌‌ను వేగవంతం చేస్తోంది. హైతీ దేశంలో అడవుల నరికివేత వల్ల మట్టి కోతకు గురై, చిన్నపాటి వర్షాలకే భారీ వరదలు సంభవిస్తూ వేలమంది ప్రాణాలు కోల్పోతున్నారు. ఆఫ్రికాలోని సహేల్ ప్రాంతంలో అడవులు మాయమవ్వడం వల్ల ఎడారి వేగంగా విస్తరించి లక్షలాది మంది ఆకలి చావులకు గురవుతున్నారు. ఆరావళి విషయంలో కూడా మనం ఇదే తప్పు చేస్తే, ఉత్తర భారతం మరో సహారా ఎడారిలా మారడానికి ఎంతోకాలం పట్టదు.

ఉద్యమాల స్ఫూర్తి అటవీ సంరక్షణ

పర్యావరణ పరిరక్షణ కోసం ప్రపంచం వైపు చూస్తే, మనకు ఎన్నో స్ఫూర్తిదాయకమైన పోరాటాలు కనిపిస్తాయి. భారతదేశంలోనే పుట్టిన 'చిప్కో ఉద్యమం' ప్రపంచ పర్యావరణ చరిత్రలో ఒక మైలురాయి. 1970వ దశకంలో ఉత్తరాఖండ్ ప్రాంతంలో అడవుల నరికివేతను అడ్డుకోవడానికి గ్రామీణ మహిళలు చెట్లను హత్తుకుని, తమ ప్రాణాలను సైతం లెక్కచేయకుండా పోరాడారు. 

‘చెట్టును నరకడం అంటే మమ్మల్ని నరకడమే’ అన్న వారి నినాదం నేటికీ ప్రతిధ్వనిస్తోంది. అలాగే, కెన్యాలో నోబెల్ గ్రహీత వంగారి మాతాయ్ ప్రారంభించిన 'గ్రీన్ బెల్ట్ మూవ్‌‌‌‌మెంట్' ఆఫ్రికా ఖండంలో పర్యావరణ చైతన్యాన్ని తీసుకువచ్చింది. ఆమె నేతృత్వంలో మహిళలు కొన్ని కోట్ల చెట్లను నాటడమే కాకుండా, అడవుల రక్షణను తమ హక్కుగా భావించి పోరాడారు. అమెజాన్ అడవుల రక్షణ కోసం బ్రెజిల్‌‌‌‌లోని స్వదేశీ తెగలు చేస్తున్న పోరాటం కూడా మనకు స్ఫూర్తినిస్తుంది. ఈ ఉద్యమాలన్నీ మనకు నేర్పే పాఠం ఒక్కటే. ప్రకృతిని రక్షించుకోవడం అంటే మనల్ని మనం రక్షించుకోవడమే.

- భరత్​ చౌహాన్,హెచ్​సీయూ-