ప్రతి రాష్ట్రంలో ప్రభుత్వం తరఫున వాదించడానికి ఎంతో మంది న్యాయవాదులు ఉన్నారు. వీళ్లకి తోడు అడిషనల్ అడ్వకేట్ జనరల్, అడ్వకేట్ జనరల్ ఉంటారు. వీళ్లంతా ఉండగా, ప్రభుత్వాలు కొంత ప్రాముఖ్యం ఉన్న కేసుల్లో లక్షల ఫీజులు చెల్లించి ఢిల్లీ నుంచి సుప్రీంకోర్టు సీనియర్ న్యాయవాదులని తెచ్చుకుంటున్నాయి. అందుకు గల కారణం ఏంటో ? వాళ్లు చెప్పే నాలుగు విషయాలు మన న్యాయవాదులు చెప్పలేరా?
ఏ మాత్రం ప్రాముఖ్యం ఉన్నా, ఆ కేసుల్లో రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు, దేశంలో పేరొందిన సీనియర్న్యాయవాదులను తమ ప్రభుత్వం తరఫున వాదించడానికి నియమించుకుంటున్నాయి. సుప్రీంకోర్టులో వాదించడానికి మాత్రమే కాదు, తమ హైకోర్టుల్లోని ప్రాముఖ్యం ఉన్న కేసుల్లో వాదించడానికి కూడా సీనియర్ న్యాయవాదుల సేవలను చాలా ప్రభుత్వాలు వాడుకుంటున్నాయి. సుప్రీంకోర్టులో కూడా న్యాయవాదులను ఆయా ప్రభుత్వాలు నియమించుకోవచ్చు. కానీ అలా కాకుండా సుప్రీంకోర్టులోని సీనియర్ న్యాయవాదులని ఆయా ప్రభుత్వాలు నియమించుకుంటున్నాయి. విచిత్రమైన విషయం ఏమిటంటే, తమ హైకోర్టుల్లో ప్రభుత్వం తరఫున వాదించడానికి కూడా ప్రముఖ సీనియర్ న్యాయవాదుల సేవలను వాడుకుంటున్నాయి. ఏకంగా ఢిల్లీ నుంచి పిలిపించుకొని తమ వాదనలు వినిపిస్తున్నాయి. వాళ్లకు చెల్లించే ఫీజులు రూ. లక్షల్లో, కోట్లల్లో ఉంటున్నాయని వింటున్నాం. ప్రతి రాష్ట్రంలో ప్రభుత్వం తరఫున వాదించడానికి ఎంతో మంది న్యాయవాదులు ఉన్నారు. వీళ్లకి తోడు అడిషనల్అడ్వకేట్జనరల్, అడ్వకేట్జనరల్లు ఉంటారు. వీళ్లు ఉండగా, ప్రభుత్వాలు లక్షల ఫీజులు చెల్లించి సీనియర్ న్యాయవాదులని నియమించుకోవడానికి కారణం ఏంటో ? వాళ్లు చెప్పే నాలుగు విషయాలు మన న్యాయవాదులు చెప్పలేరా?
అడ్వకేట్ జనరల్ ఎంపిక ఎలా?
చాలా మందికి అడ్వకేట్ జనరల్ను ఎలా ఎంపిక చేస్తారన్న సందేహం ఉంటుంది. భారత రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్165 ప్రకారం అడ్వకేట్ జనరల్ను ప్రతి రాష్ట్రం నియమించుకోవచ్చు. రాష్ట్రానికి సంబంధించి అత్యున్నత న్యాయాధికారి అడ్వకేట్జనరల్. సుప్రీంకోర్టులో భారత ప్రభుత్వం తరఫున వాదించే అటార్నీ జనరల్ ఎలాగో, రాష్ట్రంలో అడ్వకేట్జనరల్ అలాగే ఉంటారు. ఈయనను రాష్ట్ర ప్రభుత్వం తరఫున రాష్ట్ర గవర్నర్ నియమిస్తారు. హైకోర్టు జడ్జిగా నియమించడానికి ఉన్న అర్హతలే ఈయనకూ ఉంటాయి. అంటే పది సంవత్సరాలు న్యాయమూర్తిగా గానీ, లేదా హైకోర్టులో పదేండ్లు న్యాయవాదిగా ప్రాక్టీస్ చేసి ఉండాలి. భారతదేశ పౌరుడై ఉండాలి. ఎంతకాలం అనే విషయం మాత్రం రాజ్యాంగంలో ఎక్కడా చెప్పలేదు. పదవి నుంచి ఎలా తొలగించవచ్చన్న విషయం కూడా రాజ్యాంగంలో లేదు. అయితే గవర్నర్ సంతృప్తి ఉన్నంత కాలం ఆయన ఆ పదవిలో కొనసాగుతారు. ప్రభుత్వం మారినపుడు గానీ, మంత్రి మండలి రాజీనామా చేసినపుడు గానీ అడ్వకేట్జనరల్ రాజీనామా చేయడం ఆనవాయితీగా మారింది. ఎందుకంటే, మంత్రి మండలి సలహా మేరకు గవర్నర్ ఆయనను నియమిస్తాడు కాబట్టి.
అడ్వకేట్ జనరల్ విధులు
అడ్వకేట్జనరల్ జీతభత్యాలను కూడా రాజ్యాంగం నిర్దేశించలేదు. గవర్నర్ నిర్ధారించినట్టుగా ఆయన రెమ్యునరేషన్ తీసుకుంటాడు. ప్రధాన న్యాయాధికారిగా అతను అన్ని లీగల్ విషయాల మీద గవర్నర్కు సలహాలు ఇస్తాడు. గవర్నర్ నిర్దేశించిన విధులను కూడా నిర్వహిస్తాడు. రాజ్యాంగం నిర్దేశించిన, ఇతర శాసనాలు నిర్దేశించిన విధులను నిర్వర్తిస్తాడు. తన విధ్యుక్త ధర్మాలు నిర్వర్తించడానికి అతను ఏ కోర్టు ముందైనా రాష్ట్ర ప్రభుత్వం తరఫున హాజరు కావొచ్చు. వాదనలు వినిపించవచ్చు. ఉభయ శాసన సభల ముందు హాజరై మాట్లాడే అధికారం అడ్వకేట్ జనరల్ కు ఉన్నది. శాసన సభలు ఏర్పాటు చేసిన కమిటీల్లో అడ్వకేట్జనరల్సభ్యుడిగా ఉండవచ్చు. అయితే ఓటింగ్ అధికారం మాత్రం ఉండదు.
ఆత్మస్థైర్యం దెబ్బతినదా?
భారత ప్రభుత్వం తరఫున అటార్నీ జనరల్, సొలిసిటర్ జనరల్స్ మాత్రమే హాజరై సుప్రీంకోర్టులో వాదిస్తారు. వీళ్లను కాకుండా ఇతర సీనియర్ న్యాయవాదులను భారత ప్రభుత్వం నియమించుకున్నట్లు నాకు తెలిసి ఎప్పుడూ జరగలేదు. కానీ రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు అడ్వకేట్ జనరల్ను కాకుండా సుప్రీంకోర్టు సీనియర్న్యాయవాదులను నియమించుకున్న సందర్భాలు చాలా ఉన్నాయి. అలా నియమించుకోవడం వల్ల అడ్వకేట్ జనరల్ఆత్మస్థైర్యం దెబ్బతినదా? సుప్రీంకోర్టు వరకు ఫర్వాలేదు. రాష్ట్ర హైకోర్టు ముందు అవసరమా? అత్యధిక ఫీజులు చెల్లించి సీనియర్ న్యాయవాదులను ఎంపిక చేసుకోవడంలోని ఔచిత్యం ఏమిటి? అలాంటప్పుడు ఈ పదవి అవసరమా? ఇట్లా ఎన్నో ప్రశ్నలు ఉత్పన్నమవుతున్నాయి. ప్రభుత్వం మాత్రమే జవాబులు చెప్పాల్సిన ప్రశ్నలు అవి. ప్రభుత్వం ప్రాముఖ్యం అనుకున్న కేసుల్లో సీనియర్న్యాయవాదులకు, అడ్వకేట్ జనరల్ కు, అడిషనల్అడ్వకేట్జనరల్స్కు చెల్లించిన ఫీజులు ఎంత? ఇవి సామాన్యుడికి తెలియాల్సిన అంశాలే!
అధిక ఫీజులు ఎందుకు?
‘న్యూస్ మినట్’ అనే వెబ్ జర్నల్లో ఓ ఆసక్తికర కథనం కనిపించింది. ‘హిజాబ్’ కేసులో సుప్రీంకోర్టులో వాదించడానికి కర్నాటక ప్రభుత్వం సొలిసిటర్ జనరల్ ఆఫ్ ఇండియా తుషార్ మెహతా, అడిషనల్ సొలిసిటర్జనరల్ఆఫ్ ఇండియా కే.ఎం. నటరాజ్ సేవలను ఉపయోగించుకుంది. అందుకోసం వారికి రూ.88 లక్షల ఫీజు చెల్లించింది. అందులో రూ.39.60 లక్షల ఫీజు తుషార్ మెహతాకు, రూ.48.40 లక్షల ఫీజు నటరాజ్కు చెల్లించిందని ‘ఇన్వెస్టిగేటివ్ డిజిటల్పబ్లికేషన్’ అనే సంస్థ ప్రచురించిందని ‘న్యూస్ మినట్’ పేర్కొంది. ఆ కేసులో తుషార్ మెహతా 9 సార్లు, నటరాజ్11 సార్లు సుప్రీం ముందు హాజరయ్యారు. అంటే, వారు ప్రతి వాయిదాకు రూ.4.4 లక్షలు ఫీజు తీసుకున్నారు. ఈ ఫీజు కూడా తక్కువ అని చాలా మంది న్యాయవాదుల అభిప్రాయం. తెలుగు రాష్ట్రాల ప్రభుత్వాలు సుప్రీంకోర్టు నుంచి తెచ్చుకున్న న్యాయవాదులకు అధికంగా ఫీజులు చెల్లిస్తున్నాయనేది ఇక్కడి న్యాయవాదుల ఆరోపణ. ప్రభుత్వాలు ఈ విషయంలో శ్వేత పత్రం విడుదల చేస్తే తప్ప ఫీజులు ఎంత చెల్లించారన్న విషయం తేలదు. ప్రతి రాష్ట్రానికి అడ్వకేట్జనరల్ఉండగా సుప్రీంకోర్టు సీనియర్న్యాయవాదులను తీసుకురావడం అవసరమా? అన్న ప్రశ్న కూడా వస్తున్నది. కేసు నిలవదని తెలిసిన కేసుల్లో కూడా ఆ న్యాయవాదులు కేసులని వాదిస్తున్నారన్న అపవాదూ ఉన్నది. ఈ అపవాదులో కొంత సత్యం ఉందని మరికొంత మంది అంటూ.. ఇటీవల మన హైకోర్టులో గవర్నర్మీద వేసిన కేసును ఉదహరిస్తున్నారు.
- మంగారి రాజేందర్, జిల్లా సెషన్స్ జడ్జి (రిటైర్డ్)
