అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాల్లో నిరుద్యోగిత స్వభావం వేరు. ఇక్కడ వ్యవస్థాపూర్వకమైన నిరుద్యోగిత ఉంటుంది. జనాభా పెరుగుదల రేటు కంటే మూలధన పెరుగుదల రేటు తక్కువగా ఉండటం వల్ల ఇది ఏర్పడుతుంది. ఆర్థిక వ్యవస్థలో మందకోడి వృద్ధి ఉండటం వల్ల పెరుగుతున్న శ్రామిక శక్తికి ఉపాధి అవకాశాలను కల్పించలేకపోవడం వల్ల ఈ రకమైన నిరుద్యోగిత ఏర్పడుతుంది. దీనికి కారణం మూలధన కొరతగా ఉండటం. ఆర్థికాభివృద్ధి తక్కువగా ఉండటం, వెనుకబాటుతనం వల్ల ఇది ఏర్పడుతుంది. దీనిని వ్యవస్థాపూర్వకమైన నిరుద్యోగిత అని, బహిరంగ నిరుద్యోగిత అని అంటారు. జోన్ రాబిన్సన్ దీనిని మార్కిషియన్ నిరుద్యోగితగా పేర్కొన్నారు.
అభివృద్ధి చెందిన దేశాల్లో నిరుద్యోగిత తాత్కాలికమైంది. తీవ్రమైంది కాదు. సమష్టి డిమాండ్ను పెంచుట వల్ల దీనిని నివారించవచ్చు. కానీ అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాల్లో నిరుద్యోగిత వ్యవస్థాపూర్వకమైంది. మూలధనం కొరత వల్ల ఏర్పడును. మూలధనాన్ని పెంచడం ద్వారా దీనిని నివారించవచ్చు. ఇది ఆర్థిక వ్యవస్థకు శాశ్వతమైంది. తీవ్రమైన సమస్య. భారత్లో గ్రామాల్లో కాలిక, ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత కనిపిస్తుంది.
సీజనల్ అన్ఎంప్లాయిమెంట్
వ్యవసాయరంగంలో ఈ నిరుద్యోగిత ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. వ్యవసాయరంగంలో కొన్ని రుతువుల్లో పని లభించి, మరికొన్ని కాలాల్లో(రుతువుల్లో) పని లభించకపోవడాన్ని సీజన్ అన్ఎంప్లాయిమెంట్ అంటారు. ఉదాహరణకు నైరుతి రుతుపవన కాలంలో విత్తనాలు నాటేటప్పుడు, ఎరువులు వేసేటప్పుడు, పంట మార్పిడి సమయంలో ఆరు నుంచి ఎనిమిది నెలల కాలంలో పని లభిస్తుంది. మిగిలిన కాలంలో పని లభించదు. అదేవిధంగా పంచదార పరిశ్రమలో చెరుకు లభించిన ఆరు నెలల్లో మాత్రమే పని లభిస్తుంది.
ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత
ఏదైనా రంగంలో అవసరమైన వ్యక్తుల కంటే ఎక్కువ మంది వ్యక్తులు పనిచేస్తే వారిని ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులు అంటారు. వీరిని పని నుంచి తొలగించినప్పటికి మొత్తం ఉత్పత్తిలో మార్పు రాదు. అంటే వారి ఉపాంత ఉత్పత్తి సున్నా. ఎవరి ఉపాంత ఉత్పత్తి శూన్యంగా ఉంటుందో వారిని ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులుగా భావించవచ్చు. భారత గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఎక్కువ తరహా నిరుద్యోగిత ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత. వీరికి తాము నిరుద్యోగితలో ఉన్నామనే విషయం తెలియదు. అందుకే దీనిని దాగిఉన్న నిరుద్యోగిత అంటారు.
జనాభా పెరుగుట, ప్రత్యామ్నాయ ఉపాధి లేకపోవడం వల్ల ఈ నిరుద్యోగిత ఏర్పడుతుంది. భారత వ్యవసాయ రంగంలో, సొంత వ్యాపారం చేసే దుకాణాల్లో ఈ నిరుద్యోగిత ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత అనే భావనను మొదటగా జోన్ రాబిన్సన్ ప్రవేశపెట్టారు. ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులను నిజ పొదుపుగా ఉపయోగించి మూలధన కల్పనకు దోహదపడేలా చేయవచ్చని రాగ్నార్ నర్క్స్ పేర్కొన్నారు. ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులను ఆర్థికాభివృద్ధికి ఉపయోగించుకోవచ్చుని జోన్ రాబిన్సన్, ఆర్థర్ లూయిస్, రాగ్నానర్క్స్ల అభిప్రాయపడ్డారు.
అనైచ్ఛిక నిరుద్యోగిత
అమలులోనున్న వేతనం వద్ద పనిచేయడానికి సిద్ధపడినప్పటికి, పని దొరకని పరిస్థితిని అనైచ్ఛిక నిరుద్యోగిత లేదా నిస్వచ్ఛంద నిరుద్యోగిత అంటారు. కీన్స్ దీనికి ప్రాధాన్యత ఇచ్చారు. పెట్టుబడి దేశాల్లో ఈ రకమైన నిరుద్యోగితే ఉంటుంది.
స్వచ్ఛంద నిరుద్యోగిత
అమలులోనున్న వేతనం వద్ద పని దొరకనప్పటికి పనికి వెళ్లకపోతే దానిని స్వచ్ఛంద నిరుద్యోగిత అంటారు.
విద్యావంతుల్లో నిరుద్యోగిత
రోజురోజుకూ పెరుగుతున్న విద్యావంతుల సంఖ్య కంటే లభించే ఉపాధి అవకాశాలు తక్కువ ఉండటంతో పట్టణాల్లో విద్యలేని వారిలో నిరుద్యోగిత కంటే విద్యావంతుల్లో నిరుద్యోగిత ఎక్కువగా ఉంది.
పారిశ్రామిక నిరుద్యోగిత
గ్రామాల నుంచి పట్టణాలకు వలసలు పెరుగుతున్నాయి. వ్యవసాయ రంగంలో ఉత్పత్తి కార్యకలాపాలు మందగించినప్పుడు శ్రామికులు ఫ్యాక్టరీల్లో ఉపాధి కోసం తరలిపోతున్నారు. అయితే, పట్టణాల్లో పెరుగుతున్న శ్రామికుల కంటే పారిశ్రామిక రంగంలో కల్పించే ఉపాధి రేటు తక్కువగా ఉండడంతో పారిశ్రామిక నిరుద్యోగిత ఏర్పడుతున్నది. దీనిని పట్టణ నిరుద్యోగిత అని కూడా అంటారు.
