స్వాతంత్ర్య పోరాట సమయంలో సమాచారం చేరవేయడంలో పత్రికలు కీలకపాత్ర పోషించాయి. బ్రిటీష్ పరిపాలనలో చేస్తున్న అరాచకాలను ప్రజలకు వివరిస్తుండ డంతో కొందరు గవర్నర్ జనరల్స్ కక్ష సాధింపు చర్యలకు దిగారు. లార్డ్ వెల్లస్లీ సెన్షార్ షిప్ చట్టం తీసుకురాగా, చార్లెస్ మెట్కాఫ్ ఈ చట్టం రద్దు చేసి భారత పత్రికలకు స్వాతంత్ర్యం కల్పించాడు. దేశంలో మొదటి పత్రిక బెంగాల్ గెజిట్ అగస్టన్ హిక్కి ప్రారంభించారు. అనంతరం కొందరు భారతీయులు వివిధ భాషల్లో పత్రికలు ముద్రించి దేశ ప్రజల్లో చైతన్యం తీసుకురావడంలో ముఖ్య పాత్ర పోషించారు.
దేశంలో తొలి ముద్రణాలయాన్ని 1557లో పోర్చుగీసువారు గోవాలో ఏర్పాటు చేశారు. ఇందులో జెసూట్స్ ఆఫ్ గోవా అనే పేరుతో తొలి గ్రంథం ముద్రించారు. ఆ తర్వాత కాలంలో 1684లో బ్రిటీష్ ఈస్టిండియా కంపెనీ బొంబాయిలో ముద్రణాలయం స్థాపించింది. దేశంలో తొలి ఆంగ్ల వారపత్రిక బెంగాల్ గెజిట్ 1780, జనవరి 27న ప్రారంభమైంది. ఈ పత్రికను స్థాపించింది జేమ్స్ అగస్టన్ హిక్కి. ఇది ఒక వార, రాజకీయ, వాణిజ్య విషయక పత్రిక. గవర్నర్ జనరల్ వార్ హేస్టింగ్స్కు వ్యతిరేకంగా వార్తలు రాసినందుకు 1782లో హిక్కీని అరెస్టు చేశారు. ఫలితంగా బెంగాల్ గెజిట్ పత్రిక మూతపడింది. ఈ సందర్భంగా పత్రికా స్వాతంత్ర్యం అనేది ఆంగ్లేయులకు మనుగడతో ముడిపడిన హక్కు అని హిక్కీ వ్యాఖ్యానించారు.
1784లో కలకత్తా గెజిట్ స్థాపించారు. ఇది ప్రభుత్వ అధికారిక పత్రికగా మారింది. 1799లో వెల్లస్లీ పత్రికలపై సెన్సార్షిప్ విధించాడు. ఈ సెన్సార్షిప్ ను 1818లో లార్డ్ హేస్టింగ్స్ తొలగించాడు. దక్షిణ భారత దేశంలో తొలి పత్రిక మద్రాస్ కొరియర్ 1784లో మద్రాస్ రాష్ట్రంలో ప్రారంభమైంది. ప్రభుత్వం, వేల్స్ యువరాజుపై అసత్యవార్తలు రాసినందుకు ఇండియన్ హెరాల్డ్స్ పత్రిక సంపాదకుణ్ని దేశం నుంచి పంపించివేశారు. 1799లో పత్రికలన్నీ ప్రతిని ముందుగా ప్రభుత్వ తనిఖీకి సమర్పించిన తర్వాతనే ప్రచురించాలని నిబంధనను బ్రిటీష్ ప్రభుత్వం విధించింది. బొంబాయి రాష్ట్రంలో 1789, 1790, 1791ల్లో బాంబే హెరాల్డ్, బాంబే కొరియర్, బాంబే గెజిట్ పత్రికలు వరుసగా వెలువడ్డాయి.
బ్రిటీష్ ప్రభుత్వ నియంత్రణ
సెన్సార్షిప్ చట్టం(1799): ఈ చట్టాన్ని లార్డ్ వెల్లస్లీ తెచ్చాడు. దీని ప్రకారం పత్రిక దాని ప్రింటర్, ఎడిటర్, యజమాని పేరును ప్రచురించాలి. ప్రచురించే ముందు ప్రతిని సెన్సార్ సెక్రటరీకి అందజేయాలి. ఈ చట్టాన్ని 1807లో జర్నల్స్, పుస్తకాలు, పాంప్లెట్లకూ వర్తింపజేశారు. ఈ చట్టాన్ని 1818లో మార్క్వేస్ హేస్టింగ్స్ రద్దు చేశాడు.
పత్రికా స్వేచ్ఛ/ విముక్తి చట్టం: 1835లో గవర్నర్ జనరల్ చార్లెస్ మెట్కాఫ్ లైసెన్సింగ్ చట్టాన్ని రద్దు చేసి పత్రికలకు స్వేచ్ఛ కల్పించాడు. ఈయనకు మెకాలే సహాయపడ్డారు. దీనిని నిరసిస్తూ ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీ మెట్కాఫ్ను స్వదేశానికి పిలిపించింది. మెట్కాఫ్ను భారత పత్రికలకు స్వాతంత్ర్యం ప్రసాదించిన వ్యక్తిగా ఖ్యాతిగడించారు.
ప్రాంతీయ భాషా పత్రికల చట్టం: దీనిని లార్డ్ లిట్టన్ ప్రవేశపెట్టాడు. ఇది భారతీయ పత్రికల నోరు నొక్కే చట్టం. గ్యాగింగ్ యాక్ట్గా పేర్కొంటారు.. దీనిని ఐరిష్ పేపర్ యాక్ట్ ఆధారంగా తెచ్చారు. ఈ చట్టాన్ని 1882లో లార్డ్ రిప్పన్ తొలగించాడు. బెంగాలీ భాషలో వెలువడే అమృత బజార్ ఈ చట్టం వల్ల పత్రికగా మారింది.
న్యూస్ పేపర్ యాక్ట్ (1908): వందేమాతర ఉద్యమ కాలంలో ప్రవేశపెట్టారు. ఈ చట్టంతో యుగాంతర్, వందేమాతరం వంటి అతివాద పత్రికలు మూసేశారు.
ఇండియన్ ప్రెస్ చట్టం (1910): పత్రికలు చెల్లించాల్సిన డిపాజిట్లు పెంచారు. అభ్యంతరకరమైన అంశాలు అనే పదాన్ని నిర్వచించారు. ఈ నిర్వచనం పరిధిలోకి పాలకులు, న్యాయమూర్తులు, పబ్లిక్ సర్వెంట్లు వచ్చారు. ఈ చట్టం మొదటి ప్రపంచ యుద్ధకాలం (1914–1918)లో తీవ్రంగా అమలు చేశారు.
ఇండియన్ ప్రెస్ చట్టం (1911): శాసనోల్లంఘన ఉద్యమకాలంలో పత్రికలపై ఆంక్షలు విధించడానికి ఈ చట్టం చేశారు. ఈ చట్టం పత్రికల డిపాజిట్లు స్వాధీనం చేసుకునే అధికారం రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు ఇచ్చింది. ప్రభుత్వ వ్యతిరేక వార్తలు రాసినందుకు విధించే జరిమానాలు పెంచారు.
ప్రెస్ ట్రస్ట్ ఆఫ్ ఇండియా: ఇది 1947లో నమోదై 1949 నుంచి పనిచేస్తోంది. స్వాతంత్ర్య భారతదేశంలో స్వతంత్ర ప్రతిపత్తిగల వార్తా సంస్థ ఇది.
లైసెన్సింగ్ రెగ్యులేషన్ చట్టం (1923): భారతదేశంలోని పత్రికలపైన సెన్సార్ కొనసాగించాలని థామస్ మన్రో కమిటీ సూచన మేరకు ఈ చట్టం చేశారు. దీనిని జాన్ ఆడమ్ తీసుకువచ్చాడు.
ఈ చట్టంతో పత్రిక ప్రచురణకర్త ప్రెస్ను ప్రారంభించే ముందు తప్పకుండా లైసెన్సు తీసుకోవాలి. లైసెన్స్ లేకుండా ఎవరూ పత్రికలను స్థాపించకూడదు. ఈ చట్టాన్ని ఉల్లంఘిస్తే రూ.400 జరిమానా చెల్లించాలి. ప్రచురించిన పుస్తకాలు, పత్రికల ప్రతులు ప్రభుత్వానికి సమర్పించాలి. గవర్నర్ జనరల్స్కు పత్రిక లైసెన్సు రద్దు చేసే అధికారం ఉంటుంది. ఈ చట్టంతో రామ్మోహన్రాయ్కు చెందిన మిరాత్ ఉల్ అక్బర్ పత్రిక ప్రచురణ నిలిచిపోయింది.
ముఖ్యమైన పత్రికలు
దిగ్దర్శన (1818): ఇది తొలి దేశ భాషా పత్రిక. దీనికి మార్ష్మన్ సంపాదకత్వం వహించాడు.
సమాచార దర్పణ్(1818): ఈ పత్రిక సంపాదకుడు కూడా మార్ష్మన్. ఇది స్థానిక వార్తలను ప్రచురిస్తూ ఆధునిక ఉదారవాద భావాలను ప్రచారం చేసింది. దీన్ని విలియం వార్డ్, మార్షమన్లు స్థాపించారు.
బంగదూత: సంపాదకుడు మంట్ గోమరీ మార్టిన్.
టైమ్స్ ఆఫ్ ఇండియా: ఈ దిన పత్రికను 1838లో బెన్నెట్, కోల్మన్లు ప్రచురించారు. బాంబే కేంద్రంగా వెలువడింది.
ది హిందూ పేట్రియాట్: ఈ పత్రికను1853లో ఘోష్ సోదరులు కలకత్తా నుంచి వెలువరించారు. సంపాదకుడు హరిశ్చంద్ర ముఖర్జీ.
అమృత బజార్ (1868): ఈ పత్రికను ఘోష్ సోదరులైన శిశిర్కుమార్, మోతీలాల్ ఘోష్లు స్థాపించారు. దీనికి మొదటి సంపాదకుడిగా శిశిర్కుమార్ ఘోష్ పనిచేశారు. ఇది జెస్సోర్లోని మగుర గ్రామం నుంచి వారపత్రికగా మొదలైంది. 1871 నాటికి పత్రిక ప్రచురణ కలకత్తాకు మారింది. 1878లో ఆంగ్ల పత్రికగా మారింది. 1891 నుంచి దినపత్రికగా రూపాంతరం చెందింది. బ్రిటీష్ వారికి, భారతీయులకు మధ్య జాతిపరమైన అంతరాన్ని ఎత్తి చూపుతూ మనం మనమే.. వాళ్లు వాళ్లే అని నినదించింది.
సంజీవని(1883): ఇది ఫ్రెంచి విప్లవ నినాదాలైన స్వేచ్ఛ, సమానత్వం, సౌభ్రాతృత్వం అనే నినాదాలను స్ఫూర్తి పదాలుగా స్వీకరించింది.
ఏషియాటిక్ మిర్రర్ (1798): కలకత్తా నుంచి వెలువడే ఆంగ్ల వార పత్రిక. దీనిని సి.కె.బ్రూస్, శూల్బ్రెడ్లు ప్రచురించారు.
ది హిందూ: 1878లో మద్రాస్ నుంచి వెలువడింది.ఈ పత్రికను జి.సుబ్రహ్మణ్యం అయ్యర్, విజయరాఘవాచారి, కస్తూరి రంగన్లు ప్రారంభించారు.
ద మెయిల్/ మద్రాస్ మెయిల్: ఈ పత్రిక 1868లో మద్రాస్ ప్రెసిడెన్సీలో ప్రారంభించిన తొలి ఆంగ్ల సాయంకాలం దిన పత్రిక. దీనిని చార్లెస్ లాపన్, కార్నిష్ స్థాపించారు.
