అభివృద్ధి చెందిన దేశాల్లో నిరుద్యోగిత, అభివృద్ధిచెందుతున్న దేశాల్లో నిరుద్యోగిత వేర్వేరుగా ఉంటాయి. అభివృద్ధి చెందిన దేశాల్లో నిరుద్యోగిత తాత్కాలికమైంది. తీవ్రమైంది కాదు. సమష్టి డిమాండ్ను పెంచడం వల్ల ఈ నిరుద్యోగితను నివారించవచ్చు. కాని అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాల్లో నిరుద్యోగిత వ్యవస్థాపూర్వకమైంది. మూలధనం కొరత వల్ల ఏర్పడుతుంది. మూలధనాన్ని పెంచడం ద్వారా దీన్ని నివారించవచ్చు. ఇది ఆర్థిక వ్యవస్థకు శాశ్వతమైంది. తీవ్రమైన సమస్య.
తాత్కాలిక నిరుద్యోగిత: వ్యవసాయ రంగంలో తాత్కాలిక నిరుద్యోగిత ఎక్కువగా కనిపిస్తుంది. వ్యవసాయరంగంలో కొన్ని రుతువుల్లో పని లభించి, మరికొన్ని కాలాల్లో పని లభించకపోవడాన్ని సీజనల్ అన్ ఎంప్లాయిమెంట్ అంటారు. ఉదా: నైరుతి రుతుపవన కాలంలో విత్తనాలు నాటేటప్పుడు, ఎరువులు వేసేటప్పుడు, పంట మార్పిడి సమయంలో 6 నుంచి 8 నెలల కాలంలో పని లభిస్తుంది. మిగిలిన కాలంలో పని లభించదు. అదేవిధంగా చక్కెర పరిశ్రమలో చెరకు లభించిన ఆరు నెలల్లో మాత్రమే పని లభిస్తుంది.
ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత: ఏదైనా రంగంలో అవసరమైన వ్యక్తుల కంటే ఎక్కువ మంది వ్యక్తులు పనిచేస్తే వారిని ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులు అంటారు. వీరిని పని నుంచి తొలగించినా మొత్తం ఉత్పత్తిలో ఎలాంటి మార్పు రాదు. అంటే వారి ఉపాంత ఉత్పత్తి సున్నా. ఎవరి ఉపాంత ఉత్పత్తి సున్నాగా ఉంటుందో వారిని ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగులుగా భావించవచ్చు. భారత గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో ఎక్కువ తరహా నిరుద్యోగిత ప్రచ్ఛన్న నిరుద్యోగిత. వీరికి తాము నిరుద్యోగితలో ఉన్నామనే విషయం తెలియదు. అందుకే దీన్ని దాగిఉన్న నిరుద్యోగిత అంటారు. జనాభా పెరుగుట, ప్రత్యామ్నాయ ఉపాధి లేకపోవడం వల్ల ఈ నిరుద్యోగిత ఏర్పడుతుంది.
విద్యావంతుల్లో నిరుద్యోగిత: రోజురోజుకూ పెరిగిపోతున్న విద్యావంతుల సంఖ్య కంటే లభించే ఉపాధి అవకాశాలు తక్కువ ఉండటంతో పట్టణాల్లో విద్య లేని వారిలో నిరుద్యోగిత కంటే విద్యావంతుల్లో నిరుద్యోగిత ఎక్కువగా ఉంది.
సాంకేతిక నిరుద్యోగిత: ఆధునిక సాంకేతిక పరిజ్ఞానం చెందేకొద్దీ సాంప్రదాయక పరిజ్ఞానంలో పనిచేసేవారు ఉపాధిని కోల్పోతారు. దీన్ని సాంకేతిక నిరుద్యోగిత అంటారు.
అనైచ్ఛిక నిరుద్యోగిత: అమలులో ఉన్న వేతనం వద్ద పనిచేయడానికి సిద్ధపడినప్పటికీ, పని దొరకని పరిస్థితిని అనైచ్ఛిక నిరుద్యోగిత లేదా నిస్వచ్ఛంద నిరుద్యోగిత అంటారు.
స్వచ్ఛంద నిరుద్యోగిత: అమలులోనున్న వేతనం వద్ద పని దొరికినప్పటికి పనికి వెళ్లకపోతే దానిని స్వచ్ఛంద నిరుద్యోగిత అంటారు.
నిరుద్యోగిత అంచనాలు
మన దేశంలో ఉద్యోగిత, నిరుద్యోగితకు సంబంధించిన నివేదికలను నేషనల్ శాంపిల్ సర్వే ఆఫీస్ వారు తయారు చేస్తారు. ఒక వ్యక్తి 8 గంటలకు తక్కువ కాకుండా 273 రోజులు పనిచేస్తే దానిని స్టాండ ర్డ్ పర్సన్ ఇయర్ ఆధారంగా ఉద్యోగిత అంటారు. ఎన్ఎస్ఎస్ఓ మన దేశ పరిస్థితులకు అనుగుణంగా నిరుద్యోగితకు సంబంధించిన మూడు భావనలను 1972-–73 నుంచి ఉపయోగిస్తున్నది.
సాధారణ స్థితి నిరుద్యోగిత: సర్వే సంవత్సరానికి సంబంధించి ఎక్కువ రోజులు పని కోసం ఎదురు చూసినప్పటికి పని దొరకని స్థితిని సాధారణ స్థితి నిరుద్యోగిత అంటారు. దీనిని దీర్ఘకాలిక లేదా శాశ్వత నిరుద్యోగిత అంటారు.
వారంవారీ స్థితి నిరుద్యోగిత: సర్వే చేసిన వారంలో పనిచేయడానికి అందుబాటులో ఉన్నప్పటికీ ఒక గంట కూడా పని దొరకని స్థితిని వారం వారిస్థితి నిరుద్యోగిత అంటారు. వారంలో ఏ ఒక్కరోజు కాని, గంట కాని పని దొరికితే వారిని ఉద్యోగులుగానే భావిస్తారు. సాధారణ స్థితి నిరుద్యోగిత లాగే వారం వారి స్థితి నిరుద్యోగిత కూడా పర్సన్ రేట్లో పేర్కొంటారు. సాధారణ స్థితి నిరుద్యోగితకు, వారి స్థితి నిరుద్యోగితకు గల తేడాను రుతుసంబంధమైన నిరుద్యోగితను అంచనా వేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.
అల్ప నిరుద్యోగిత
పూర్తి సామర్థ్యం ఉపయోగించాల్సిన అవసరం లేకుండానే తక్కువ సామర్థ్యం ఉపయోగించే పనిచేయడాన్ని అల్ప ఉద్యోగిత అంటారు. ఉపాధి కొరత వల్ల ఒక వ్యక్తి సామర్థ్యానికి తగిన పని దొరకకపోతే అది అల్ప నిరుద్యోగిత.
రోజువారీ స్థితి నిరుద్యోగిత
సర్వే చేసిన వారంలో పనిదినాలుగా గల రోజుల్లో ఎన్ని గంటలు పని లభిస్తుందో తెలియజేసేదే రోజువారి స్థితి నిరుద్యోగిత. రోజులో 4 గంటల కంటే తక్కువ పనిచేస్తే సగం రోజులని, 4 గంటల కంటే ఎక్కువ పని చేస్తే పూర్తి రోజని భావిస్తారు. మొదటి, రెండో నిరుద్యోగితను రోజుల్లో అంచనా వేయగా మూడో దానిని కాలం లేదా గంటల్లో అంచనా వేస్తారు. రోజువారి స్థితి నిరుద్యోగితను సమగ్ర నిరుద్యోగిత అంటారు. సాధారణ స్థితి నిరుద్యోగితను ఇండియాలో ఓపెన్ అన్ ఎంప్లాయిమెంట్ను అంచనా వేయడానికి ఉపయోగించగా రోజువారి స్థితి నిరుద్యోగితను సమగ్ర నిరుద్యోగిత అంచనా వేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.
